و کسره و فتحه) و نشانه خواندنی نوشته میشد که این ویژگی خط کوفی خواندن این خط را به شدت دشوار می ساخت.
خط کوفی اولیه از کجا شکل گرفت ؟
با تأسیس شهرهاى کوفه و بصره در جهان اسلام، دانشمندان و خطاطانی بوجود آمدند که توجه زیادى به توسعه و بهبود زبان و خط عربی در ایران و کشور های اسلامی دیگر داشتند. افرادی که در کوفه بودند نقش تعیین کننده اى در پیدایش خط مکی – مدینه ای داشتند و خط جدیدى در این حین پدید آمد که با اسم خط کوفى مشهور شد.
در واقع و به طور کلی خط کوفى در دو نوع ظاهر نوشتاری پدید آمده است :
- خط کوفی تحریری – کتابتی – ساده و تزئینى و موشح
- خط کوفى بنایى – معقلی
ریشه و اصل تاریخچه خط کوفى از خط سریانى گرفته شده است. خط کوفى ایرانى هم بر اساس نتایج برخى کاوشگران و خطاطان معتبر و معاصر در آثاری که از آن زمان باقی مانده ، کشف شده است.
خط کوفى ایرانی به شیوه ای خاص تحریر میگشته است و با حروف منفصل که با خطى مویین به یکدیگر پیوسته بودند که در آن شباهتى با خط اوستایى و پهلوى یافت میشده است و در مجموع آن را خط ایرانى کوفی نامیده اند.
تاریخچه خط کوفی در ایران
خط کوفی اثرات زیاد و مهمی در هنر ایرانیان نیز دارد. یکی از ویژگی های خط کوفی این است که هیچ هنری تا کنون به اندازه خط کوفی، نه فقط در تزئین معماری آثار مذهبی و مهم بلکه در بناهای عمومی و لوازم روزمره زندگی مردم هم از خط و تزئینات خط کوفی استفاده میشده و اصلاً هیچ خطی به اندازه رسم الخط کوفی برای مقاصد تزئینی در آن زمان مناسب نبوده است.
خط کوفی در ایران و در زمان حکومت و پادشاهی عباسی به اوج خود و رشد باشکوهی از زیبایی در نوشتار رسیده بود و انواع خط کوفی بسیار زیاد شد و به بیش از 50 نوع خط رسید. مشهور ترین خط های کوفی در زمان عباسیان ایران را برای شما لیست کرده ایم:
- خط کوفی مغربی
- خط کوفی مشرقی
کوفی مغربی : خط کوفی مغربی خود به انواع قیروانی ، تونسی ، جزایری و سودانی تقسیم میشود.
کوفی مشرقی : این خط به صورت تلفیقی از شیوه عربی و شیوه ایرانی و شیوه مختلط تعریف میشود.
نکته : دلیل استفاده از خط کوفی در کتیبه نویسی این بود که خط کوفی تابع قواعد خاصی نبود، در واقع هنگام نوشتار دست هنرمند را در ابداع و اجرای شکل های تزئینی آن باز می گذاشت. در ابتدا، حروف به آذین های ساده برگ و گل منتهی می شد. این خط بنا بر سلیقه و توانایی طراح، به روی اصل آن فرعیاتی اضافه می شد، به این معنا که قواعد مفروض به عنوان محور قرار گرفته می شد و خطاط خط کوفی نقوش و گل و برگ های منشعب از آن فضا های خالی را پوشش می داد. شکل های عمده این تزیینات عبارت بودند از: ادامه حروف به صورت برگ، گل، بافته، گره خورده، به هم تابیده، در هم پیچیده شده، شکل سر انسان، یا حیوان.
خط کوفیه اولیه
خط اولیه کوفی از نیمه دوم قرن دوم هجری به مدت سیصد سال در نوشتار قرآن کریم به کار می رفت. خط کوفی، نخست بدون اعراب و نقطه بود و سپس توسط بزرگان خطاطای آن زمان نقطه گذاری شد.
خط کوفی اولیه اغلب از خطوط مستقیم افقی و عمودی تشکیل شده است و دور حروف به میزان اندکی در آن به چشم می آید. از دیگر ویژگی های این خط، اشکال مشابه حروف است که تشخیص حروف را از یکدیگر دشوار می نماید. در کوفی اولیه، تضاد حرکات مستقیم افقی و عمودی با حرکات منحنی به شکل برجستهای دیده میشود. ساختار برخی از حروف به صورت مسطح و با ضخامت تقریباً نزدیک به یکدیگر نوشته شده و اضلاع موازی در برخی از حروف به کار رفته است. فشردگی و فراخی در نوشتن از دیگر ویژگی های خط کوفی است. گاه بین حروف، فاصلۀ چشمگیری وجود دارد به شکلی که بخشی از یک کلمه در یک سطر و بخشی در سطر بعدی است. در برخی دیگر، فضای منفی میان حروف به حدی ناچیز و فشرده است که به صورت خط باریک دیده میشود و تضاد آشکاری با کشیدهها و اتصالات بلند دارد.
در کوفی اولیه برخی از حروف با حرکات مسطح افقی و عمودی، برخی دیگر با حرکات مدور و گروهی با تلفیق حرکات مسطح و منحنی نوشته شده و از این رو ساختار هندسی ساده و مشخصی دارد.
در خط کوفی اولیه، حروفی مانند «صـ»، «ط»، «ک» و «د» به يکديگر شباهت دارند. با توجه به اين شباهت ها، ميزان خوانایی پایین بوده است.
در برخي از نمونه های کوفي اولیه، فاصلۀ زيادی ميان حروف يک کلمه ديده می شود و در برخی ديگر، اين فاصله کمتر شده است. به شکلی که در پايان سطرها انفصال ايجاد شده است. بدین گونه که بخشي از کلمه در يک سطر و بخشي ديگر در سطر بعد قرار گرفته است. اين شيوه، احتمالاً با در نظر گرفتن “از بر خواني ” کلمات توسط خوانندگان صورت گرفته است.
يکي از ويژگی های خط کوفی اولیه، کنتراست در اندازۀ اتصالات حروف است، گاه حروف به صورت فشرده نوشته شده و فضای منفی اندکی بین حروف تشکیل شده است و گاه از کشيده های بلند ميان حروف استفاده شده است.
در برخی از نمونه های کوفی اولیه، حرکات افقی و عمودی حروف با پهنایی تقریبا يکدست ديده مي شود و تنها در شروع و دنباله های برخی از حروف، پهنايی نازک به کار رفته است. این در حالی است که در برخی ديگر، حروف قرار گرفته بر روی کرسی زمینه با پهنایی نازک و بدنه حروف و حرکات عمودی با پهنايی قطورتر ديده می شود.
معمولاً، انتهای الف و شروع برخی از حروف مانند « ع »، « د »، « ج »، و « ک » با نازکی همراه شده است. این در حالی است که حروف حلقوی اغلب قطور است و فضای منفی اندکی در آن دیده میشود.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
